नेपालमा राजा फर्किन्छ त? एक गहिरो विश्लेषण

नेपालमा राजा फर्किन्छ त? एक गहिरो विश्लेषण

नेपालमा राजतन्त्रको चर्चा कहिलेकाहीँ सतहमा आउँछ। कोही भन्छन्, “राजाले देशलाई एकताबद्ध राख्थे,” त कोही गणतन्त्रको उपलब्धिलाई जोगाउनुपर्ने पक्षमा उभिन्छन्। तर साँच्चै नेपालमा राजा फर्किने सम्भावना छ कि छैन? यो प्रश्नको जवाफ खोज्न हामीले इतिहासको पाना पल्टाउनुपर्छ, वर्तमान राजनीतिलाई नियाल्नुपर्छ र जनताको मनोभावना बुझ्नुपर्छ।

राजतन्त्रको इतिहास र अन्त्यको कथा

नेपालमा शाह वंशको राजतन्त्र २४० वर्षभन्दा लामो समयसम्म कायम रह्यो। पृथ्वीनारायण शाहले १८औं शताब्दीमा एकीकरणको थालनी गरेपछि शुरू भएको राजतन्त्रले देशको पहिचान र संस्कृतिको संरक्षणमा ठूलो भूमिका खेलेको थियो। तर, २०औं शताब्दी आउँदा जनताको असन्तुष्टि बढ्न थाल्यो। २००७ सालको प्रजातन्त्र आन्दोलन, २०४६ को जनआन्दोलन र २०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनले राजतन्त्रको आधार कमजोर बनायो। २०५८ मा भएको दरबार हत्याकाण्डले त झन् राजा ज्ञानेन्द्रको शासनकालमा ठूलो संकट ल्यायो।

२०६२/६३ को आन्दोलनपछि राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता छोड्न बाध्य भए। २०६५ जेठ १५ गते संविधानसभाले ९२ प्रतिशतभन्दा बढी मतले राजतन्त्र खारेज गरी नेपाललाई गणतन्त्र घोषणा गर्‍यो। यो ऐतिहासिक निर्णयसँगै नेपालको शासन व्यवस्था जनताको हातमा आयो। तर, गणतन्त्रले जनताको अपेक्षा पूरा गर्न सकेन भने फेरि राजतन्त्रको कुरा किन उठिरहेको छ?

वर्तमान अवस्था: अस्थिरता र असन्तुष्टि

गणतन्त्र आएको १६ वर्ष बितिसक्दा पनि नेपालले राजनीतिक स्थिरता, आर्थिक समृद्धि र सुशासन पाउन सकेको छैन। सरकार बारम्बार फेरिन्छ, भ्रष्टाचारले जरा गाडेको छ, र जनताको जीवनस्तर सुध्रिएको छैन। उदाहरणका लागि, २०८१ सम्म नेपालको अर्थतन्त्र संकटमा छ—वैदेशिक ऋण बढ्दो छ, बेरोजगारी चुलिएको छ, र विदेश पलायन गर्ने युवाहरूको संख्या घटेको छैन। यस्तो अवस्थामा कतिपयले विगतको राजतन्त्रलाई सम्झिन थालेका छन्।

पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहले विभिन्न अवसरमा देशको अवस्थाप्रति चिन्ता व्यक्त गर्दै आएका छन्। उनले २०७८ मा एक अन्तर्वार्तामा भनेका थिए, “जनताले चाहे भने म फेरि जिम्मेवारी लिन तयार छु।” उनका समर्थकहरूले सडकमा “राजा आऊ, देश बचाऊ” जस्ता नारा लगाउँदै प्रदर्शन गरेका छन्। तर, यी प्रदर्शनहरू साना र छरिएका छन्, जसले ठूलो जनसमर्थनको संकेत दिंदैन।

राजतन्त्र फर्काउने सम्भावना: के-के चाहिन्छ?

नेपालमा राजतन्त्र फर्काउन तीनवटा मुख्य कुरा चाहिन्छ:

१. जनसमर्थन: ठूलो संख्यामा जनताले राजतन्त्रको पक्षमा उभिनुपर्छ। हालसम्मको अवस्था हेर्दा गणतन्त्रप्रति असन्तुष्टि त छ, तर राजतन्त्र फर्काउने माग बलियो बनेको छैन।

२. राजनीतिक सहमति: प्रमुख दलहरूले राजतन्त्रलाई स्वीकार गर्नुपर्छ। तर, नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रजस्ता ठूला दल गणतन्त्रको पक्षमा छन्। राजतन्त्र फर्काउन संविधान संशोधन गर्नुपर्छ, जसका लागि दुई तिहाइ बहुमत चाहिन्छ—जुन अहिले असम्भवजस्तै छ।

३. सामाजिक आन्दोलन: २०६२/६३ जस्तै ठूलो आन्दोलनले मात्र राजतन्त्र फर्काउन सक्छ। तर, अहिले त्यस्तो आन्दोलनको कुनै संकेत छैन।

चुनौतीहरू र वैकल्पिक विचार

राजतन्त्र फर्काउनुका ठूला चुनौतीहरू छन्। पहिलो, गणतन्त्रले जरो गाडिसकेको छ, र संविधानले राजतन्त्रको कुनै ठाउँ छोडेको छैन। दोस्रो, नयाँ पुस्ताले राजतन्त्रलाई भन्दा गणतन्त्रलाई आफ्नो व्यवस्था मानेको छ। तेस्रो, विश्व परिवेशमा राजतन्त्रलाई पुरानो र निरंकुश व्यवस्थाको रूपमा हेरिन्छ।

कतिपयले बीचको बाटो सुझाउँछन्—जस्तै, संवैधानिक राजतन्त्र, जहाँ राजा प्रतीकात्मक भूमिकामा रहन्छन्। तर, यो विचारले पनि खासै समर्थन पाएको छैन। बरु, धेरैले गणतन्त्रलाई बलियो बनाएर सुशासन र समृद्धिको बाटो खोज्नुपर्ने तर्क गर्छन्।

निष्कर्ष: भविष्य के होला?

नेपालमा राजा फर्किन्छ कि फर्किंदैन भन्ने कुरा समयले नै बताउनेछ। अहिलेको अवस्थामा राजतन्त्र फर्किने सम्भावना कम छ, तर असम्भव पनि छैन। यदि सरकारले जनताको विश्वास जित्न सकेन र अस्थिरता बढ्दै गयो भने राजतन्त्रको कुरा फेरि चर्किन सक्छ। तर, त्यसका लागि ठूलो परिवर्तन र जनमतको लहर चाहिन्छ।

तपाईंलाई के लाग्छ? राजतन्त्र फर्किनुपर्छ, कि गणतन्त्रलाई सुधारेर अघि बढ्नुपर्छ? तपाईंको विचार कमेन्टमा राख्नुहोस्, र यो बहसलाई अगाडि बढाऔं!